To niezwykłe, że o jedynym w Herbach pomniku udało mi się znaleźć tak mało informacji, a przecież historia tego miejsca, w którym się znajduje (znajdował) sięga 1913r i ma ponad 100 lat. Może kiedyś uda się zapełnić luki w tej historii a przede wszystkim może znajdą się zdjęcia poprzednich pomników, ale do rzeczy.
Teren Herb od wieków znajdował się na jakiejś granicy. A to Małopolski i Śląska, a to Imperium Rosyjskiego i Rzeszy Niemieckiej (a dokładniej Królestwa Kongresowego oraz Rejencji Opolskiej). Jako, że po obu stronach granicy najważniejszym elementem nowo powstających w połowie XIX wieku osad były godła państwowe (herby) – osady w związku z tym przyjęły nazwę Herby. Po jednej stronie granicy znajdowały się Herby Pruskie, zaś po drugiej stronie Herby Ruskie. W okresie II Rzeczpospolitej – Herby Pruskie zmieniły nazwę na Herby Śląskie (1922), zaś Herby Ruskie na Herby Polskie (1918). W 1954r. miejscowości scalono i powstała gromada Herby(później osiedle, a obecnie gmina).
Granica prusko-rosyjska w okolicy Herb 1913r.
Nazwy stacji kolejowych, które powstały na terenie Herb i w jej okolicy – to osobna historia. W styczniu 1892 roku oddano do użytku linię łącząca stację Lubliniec z stacją Herby Pruskie.
W 1903r. połączono linią kolejową stację Herby Ruskie ze stacją Stradom.
W 1905r. połączono obie stacje (Herby Ruskie i Pruskie) ze sobą. Gdy w 1918r. Herby Ruskie stały się częścią odradzającej się Polski – stację przemianowano na Herby Polskie, a następnie Herby Stare, zaś w 1922r. Herby Pruskie stały się Herbami Granicą, a następnie Herbami Śląskimi. W 1926r. gdy budowano linię kolejową z Kalet do Podzamcza powstała nowa – trzecia stacja – Herby Nowe.
W czasie okupacji – Niemcy zamknęli stację Herby Stare (wcześniejsze Herby Ruskie/Polskie) – a nazwę jej nazwę przenieśli na stację Herby Śląskie. To gwoli wyjaśnienia zawiłości związanych z nazwami stacji i samych Herb.
Tymczasem jeżeli chodzi i pierwszy pomnik na terenie Herb – to został on postawiony w Herbach Pruskich 18 października 1913r. w 100 rocznicę bitwy pod Lipskiem tzw. Bitwy Narodów, w której naprzeciw wojskom Napoleona (w skład których wchodziły oddziały wojska Księstwa Warszawskiego) – stanęły armie Austrii, Prus, Rosji, Wielkiej Brytanii i Szwecji. Prócz pomnika, zasadzono również pamiątkowy dąb. Jeżeli wierzyć doniesieniom prasy, na pomniku (nie wiemy czy był nim głaz czy kamień) znajdował się napis „Drang nach Osten”. Nie znana jest dokładna lokalizacja pomnika – ale wydaje się, że od początku, czyli od 1913r. wszystkie herbskie pomniki stawiano w tej samej lokalizacji – ewentualnie w tej samej okolicy – czyli niedaleko stacji i dworca kolejowego – dzisiaj stacji Herby Stare.
3 marki – wybite z okazji 100 lecia bitwy pod Lipskiem w 1913r.
Pomnik najprawdopodobniej przetrwał wojnę – został zaś zniszczony najprawdopodobniej podczas III Powstania Śląskiego, wykopano także zasadzone w 1913r. drzewko, pod którym odkryto kapsułę czasu.
W 1925r. w miejscu gdzie stał pomnik „lipski” – postawiono nowy poświęcony Powstańcom Śląskim (poległym), a także upamiętniający przyłączenie części Górnego Śląska do II Rzeczpospolitej prawdopodobnie ufundowany przez członków Związku Obrony Kresów Zachodnich. Uroczystość zbiegła się w czasie z ufundowaniem i poświęceniem sztandaru dla Związku Powstańców Śląskich – grupy Herby Śląskie.
11 sierpnia 1935r. na herbskim pomniku – ustawiono popiersie marszałka Józefa Piłsudskiego, który zmarł kilka miesięcy wcześniej. I zapewne pomnik w tej formie dotrwał do wybuchu II wojny światowej. Najprawdopodobniej pomnik, jak wiele na naszej ziemi został zniszczony przez Niemców lub rozebrany rękoma mieszkańców we wrześniu 1939r.
W 1946r. znów najpewniej w tym samym miejscu wzniesiono tzw. pomnik wdzięczności dla żołnierzy radzieckich i polskich, którzy „oswobadzali” Herby w styczniu 1945r. Niestety nie wiadomo jak wyglądał ów pomnik (na razie nie udało mi się znaleźć jego zdjęcia).
W latach 1969-1970 pomnik został nie tylko przebudowany, ale przesunięty o kilkadziesiąt metrów z inicjatywy ówczesnej przewodniczącej Prezydium Osiedlowej Rady Narodowej pani Jadwigi Roszkowskiej, zaś wykonania nowego pomnika podjął się Franciszek Bensz.
Pomnik w Herbach wykonany przez Franciszka Bensza w 1970r.
Na pomniku pojawiła się też wówczas nowa płyta z napisem „Chwała Bohaterom Poległym o Wolność Polski”.
Pomnik w Herbach – lata 80te
W kwietniu 1999r. pomnik po raz kolejny zmienił swój wygląd, co prawda podstawa pomnika pozostała niezmieniona, postawiono jednak na niej nowy kamień, nową płytę, a także umocowano na kamieniu orła w koronie.
W 2023r. w związku z przebudową terenu wokół pomnika usunięto starą podstawę i postawiono nową, wyczyszczono także sam pomnik.
Na podstawie:
Gmina Herby
Schlesien Jahrgang 1912/1913
Fotopolska
Polska Zachodnia nr 100 z 1928r.
Polska Zachodnia nr 221 z 1928r.
Górnoślązak nr 159 z 1933r.
Gazeta Narodowa nr 47 z 1938r.
Gazeta Lubliniecka nr 19 z 1970r.
Gwarek, 1972, R. 16, Nr 2
https://ekomuzea.eu/1982-ekomuzea-pomnik-w-herbach
Wikipedia