Józefa Liberkowa z domu Rymarczyk urodziła się 11 lutego 1877r. w Oleśnie. Ojciec Józefy pracował w majątku w Kiełbasinie będącym w posiadaniu barona Bertholda Alexandra von Reiswitz und Kaderzin. Arystokrata zainteresował się małą Józefką i zamierzał posłać ją do szkoły niemieckiej, pod jednym wszakże warunkiem, że młoda Rymarczykówna przestanie nosić strój śląski. Józefa, na ten warunek nie przystała, a stroju śląskiego nie porzuciła do końca swojego życia.
Józefa Liberkowa
Józefa od najmłodszych lat pracowała w stowarzyszeniach polskich, uczyła szkolne koleżanki polskich piosenek, wszędzie posługując się językiem polskim. Czytała wydawane po polsku gazety: „Katolik”, „Dzwony”, „Rodzina”.
Mając 26 lat – w 1903r. aktywnie włączyła się w agitację, na terenie powiatu oleskiego, za kandydatami z Koła Polskiego – podczas wyborów do sejmu pruskiego. Przekonywała i zachęcała do głosowania na nich.
W grudniu 1918r. założyła Towarzystwo Polek w Oleśnie (liczące przeszło 100 kobiet), a w kolejnym roku w kilku innych miejscowościach powiatu: Wysoce, Wielkich Borkach i w Łowoszowie. Staraniem Józefy Liberkowej Towarzystwo otrzymało własny sztandar, który władze niemieckie próbowały skonfiskować najpierw w lutym 1920r.
a następnie podczas manifestacji zorganizowanej w Oleśnie z okazji obchodów Święta 3 Maja 1920r. Tak ten dzień i to wydarzenie opisała na podstawie wspomnień samej Józefy – pani Maria Doleżych:
„Polacy postanowili dać wyraz przynależności do Macierzy, więc zorganizowali uroczysty pochód ulicami Olesna. Uczestnicy odświętnie ubrani nieśli polskie sztandary, śpiewali patriotyczne pieśni, wiwatowali radośnie. Dziewczęta i kobiety w śląskich strojach budziły zachwyt. Liberkowa niosła sztandar Towarzystwa Polek. Gdy doszli do rynku, zostali zaatakowani przez bojówkę organizacji „Orgesch”. Rozpoczęła się nierówna walka. Bojówkarze młócili pałkami, a kilku torując sobie drogę do Liberkowej, z bojowym okrzykiem wrzeszczało:
– Dawaj sztandar!
Walili gdzie popadło, aż któremuś udało się go wyszarpnąć. Liberkowa ruszyła za sztandarem. Nie czuła bólu w ociekającej krwią dłoni, nie widziała napastników, widziała tylko swój splamiony sztandar.
– Ty uważaj, ona cię podrapie!
Rzeczywiście, podrapała. Gładką, starannie wygoloną twarz bojówkarza pokryła smugami czerwieni.
– Wyglądają jak bruzdy na świeżo zaoranej śląskiej ziemi, tyle że czerwone – przemknęło jej przez myśl.
Widok krwi na twarzy kolegi rozjuszył bojówkarzy.
– Głupia babo, teraz to dopiero dostaniesz za swoje! A z twojego wyglancowanego stroju to strzępy zostaną!
Zaczęli się tarmosić, okładać pięściami. Bojówkarz chwycił za korale, rozprysły się na bruku. Jej haftowana bluzeczka i wstążki też nie wytrzymały szarpania. Ale gdy zobaczyła swój sztandar w łapskach wroga, wpadła w furię.
– Matko Boska, moje życie albo mój sztandar! – z okrzykiem ruszyła do walki.
Matka Boska darowała jej i życie i sztandar. Bojówkarze po zakończonej akcji uciekli. Krzyki umilkły, cisza dzwoniła w uszach. Liberkowa ciężko osunęła się na ziemię. Koleżanka podała jej chustę, aby okryła swe poobijane, zmaltretowane ciało.
– Odprowadzę cię do domu, pomogę opatrzyć rany…a na siniaki i opuchliznę trzeba przygotować okład z ziół… oby pomogły.
– Popatrz, mój piękny śląski strój jest cały w strzępach. Już po raz drugi komuś przeszkadza zwykły ludowy ubiór śląskiej kobiety. Dlaczego?
– A dlaczego tak wojujesz?
– Bo tu kiedyś będzie Polska. Ale nim nastanie, upłynie dużo czasu i krwi.”
Bohatersko obroniony sztandar Józefa Liberkowa przekazała do Głównego zarządu Towarzystwa Polek w Bytomiu. Brała aktywny udział w akcji plebiscytowej, organizowała spotkania podczas których wygłaszała referaty na temat polskich tradycji i dziedzictwa kulturowego. W III powstaniu śląskim organizowała i prowadziła kuchnie powstańcze, była także sanitariuszką. W pracy na rzecz polskiego Śląska – Józefę wspierał jej mąż Wojciech Liberka – zatrudniony na stanowisku zawiadowcy stacji, powstaniec i działacz.
Legitymacja Związku Weteranów Powstań Śląskich
Józefy Liberkowej
Gdy trwała wojna polsko-bolszewicka, Józefa wraz mężem wsparła państwo polskie – wpłacając 15 tyś złotych w ramach krótkoterminowej pożyczki wewnętrznej, zaś jej syn uczestniczył bezpośrednio w walkach pod Warszawą jako ochotnik – lotnik.
Pokwitowanie pożyczki z 1920r.
W wyniku Plebiscytu (za pozostaniem w Niemczech w powiecie oleskim głosowało: 23 857, zaś za przyłączeniem do Polski: 11 150) i po zakończonym III Powstaniu Śląskim, decyzją Rady Ambasadorów w Paryżu, w październiku 1921r., Olesno zostało przyznane Niemcom W stosunku do rodziny Józefy Liberkowej narastały represje ze strony władz, zaś gdy bojówkarze wrzucili przez okna do domu sąsiada granaty, Liberkowa zostawiła cały dorobek życia i wraz z rodziną wyjechała do Lublińca, gdzie zamieszkała przy ulicy Częstochowskiej 16 (w międzyczasie Armii Czerwonej). Gospodarstwo sprzedała w pośpiechu i za bezcen.
Dom, w którym mieszkała Józefa Liberkowa
Gdy 14 maja 1922r. na poligonie w Biedrusku, reprezentanci miasta Lublińca przekazują 74 pułkowi piechoty – sztandar, wśród delegatów jest także Józefa Liberkowa, w stroju śląskim – a jakże.
Biedrusk – 14 maj 1922r. Uroczystość przekazania sztandarów
W okresie międzywojennym Liberkowa pracuje w opiece społecznej, w Kuratorium dla Starców, gdzie opiekuje się każdym chorym i ubogim bez względu na narodowość.
Józefa Liberkowa – siedzi trzecia od lewej strony
Zasiada w Radzie Miejskiej Lublińca, gdzie angazuje się w Komisji ds. Ubogich. Jest członkinią Chóru Kolejowego (jej mąż Wojciech pracował w Lublińcu na stanowisku nastawniczego).
Chór kolejarzy z Lublińca podczas wycieczki w Beskidy (1927 lub 1928)
ostatnia klęczy od lewej – Józefa Liberkowa
W Pawonkowie i Glinicy zakłada wraz z paniami: Niegolewską i Rożniewską, ochronki. W 1926r. założyła Koło Narodowej Organizacji Kobiet w Lublińcu. Rok później z jej inicjatywy Koła powstają w: Pawonkowie, Glinicy i Lubecku.
Aktywnie działa w Towarzystwie św. Wincentego a Paulo, któremu prezesuje. To w domu Liberków schronienie znajduje Adolf Dygacz, gdy zmogła go choroba.
Józefa Liberkowa, stoi po prawej stronie
W czasie okupacji rodzina Liberków została wyrzucona z mieszkania. Wojnę przemieszkali w małym pokoiku na strychu u krewnych. Niestety nędza, bieda i trudne warunki wpłynęły na zdrowie pana Wojciecha Liberka, który nie doczekał zakończenia działań wojennych.
Po wojnie Józefa Liberkowa podjęła pracę w opiece społecznej jako magazynierka w lublinieckim Czerwonym Krzyżu, gdzie pracowała do 1949r. Zasiadała w Radzie Miejskiej.
Legitymacja Józefy Liberkowej – Miejska Rada Narodowa w Lublińcu
Zmarła – 13 grudnia 1970r. i została pochowana na cmentarzu parafialnym w Lublińcu.
Grób Józefy Liberkowej na cmentarzu parafialnym w Lublińcu
Pani Janina Cyran we wspomnieniach tak pisała o Józefie Liberkowej: „(…) była wzorem prawdziwej patriotki. Była Ślązaczką-Polką z najszalachetniejszego kruszcu, nadzwyczaj dokładną, pracowitą, szalenie sumiennej”. Często nazywana jest – „Polską Królową z Olesna”. Józefa Liberkowa – pojawiła się też na kartach powieści Macieja Wierzbińskiego „Pękły okowy”, którego akcja toczy się podczas Plebiscytu. Za swą działalność została uhonorowana specjalnym dyplomem – podpisanym przez Wojciecha Korfantego.
Na podstawie:
Głos Śląski – nr 32 z 1920r.
Ziemia Lubliniecka nr 1/2010
Zanim nastała Polska – Praca społeczna kobiet w okresie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku – opracowała Joanna Lusek
Szkice Lublinieckie – nr 2 1992r.
Wspomnienia – Krystyna Tyrpień-Golder
Archiwum – Marian Berbesz
Zdjęcia:
Głos Śląski – nr 32 z 1920r.
Szkice Lublinieckie – nr 2 1992r.
Zanim nastała Polska – Praca społeczna kobiet w okresie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku – opracowała Joanna Lusek
Archiwum własne – Marian Barbesz
Archiwum własne – Krystyna Tyrpień-Golder