Jednym z najbardziej tajemniczych miejsc na mapie powiatu lublinieckiego – jest Dziewcza Góra (przysiółek Solarni), a w szczególności wybudowany na szczycie wydmy – domek myśliwski. Sporo informacji udało mi się zebrać – jednak wiele faktów pozostaje w sferze domysłów. Mam nadzieję, że kiedyś uda mi się poznać prawdziwą historię tego miejsca. Tymczasem poniżej przedstawiam to – co wydaje się prawdopodobne.
Początki Dziewczej Góry giną gdzieś we mgle historii. Badania jakie przeprowadzał na tym terenie w latach 30-tych XX wieku profesor Włodzimierz Antoniewicza – wykazały istnienie grodziska (czy wręcz zamczyska) w okresie wczesnego średniowiecza. Niestety nie były nigdy kontynuowane.
Także trudno wyszukać informację o etymologii nazwy tego miejsca. W tekstach połowy XIX wieku – pojawia się nazwa Dziewczagora, na mapie z 1885r. – jest Dziewzagora – później zaś Dziewczagóra, by na mapie z 1933r pojawiła się znana dzisiaj Dziewcza Góra (pisana osobno).
Mapa z 1885r. przedstawiająca przysiółek „Dziewzagora”
Istnieją za to legendy tłumaczące ową nazwę. Jedną z pierwszych jakie się zachowały podaje Józef Lompa – pisząc tak:
„O półtorej mili od Lublińca, na południe ku Wielkim Strzelcom, w lesie jest pagórek „Dziewcza Góra” zwany, o którym wieść niesie, że tam mieszkał pan, któremu poddani jego ciągle, niby za haracz (trybut) 12 dziewic utrzymywać musieli. Tu i ówdzie wskazuje jeszcze lud na zamki, gdzie panowie niegdyś przebywali, utrzymujący ten obyczaj albo raczej prawo dostarczania trunków na wesele za to. Pierwszą noc po ślubie spała młoda panna w zamku dziedzica.”
Inną legendę podaje pan Lubomir Wójcicki, który od lat zbiera informacje o tym miejscu:
Być może to nie zamek – a właśnie opisany w 1845r. domek myśliwski znajdował się na owym wzgórzu i przez lata niszczał. Dość, że na mapach z 1885r. w okolicach, gdzie miał się znajdować brak jakichkolwiek zabudowań. Za to kilkadziesiąt metrów dalej – stoi obserwacyjna wieża strażacka (Feuerwacht Tower). Będzie tam stała aż do połowy lat 70-tych XX wieku, kiedy to zostanie rozebrana przez leśników.
Mapa z 1925r. zaznaczona wieża – brak innych budynków
Kim zatem mógł być pierwszy właściciel wzmiankowanego w 1845r. domku myśliwskiego? W 1832r. tereny te zakupił od Fundacji Grotowskiego hrabia Andrzej Renard, który w tym czasie był także panem na zamku lublinieckim. Hrabia Renard był zapalonym myśliwym – wybudował między innymi przepięknej urody zameczek myśliwski w na terenie kolonii Kąty w 1856 roku.
Zameczek myśliwski w Kątach
Całkiem możliwe, że to on postawił na wydmie – domek myśliwski (zwany zameczkiem). W tym czasie gdy powstaje zameczek w Kątach – książę Adolf Hohenlohe – Ingelfingen – każe wybudować dla siebie domek myśliwski na Krywałdzie. Co bardzo interesujące to fakt, że oba budynki ten z Krywałdu i ten z Dziewczej Góry – są do siebie bardzo podobne. Oba są też zostały zbudowane z modrzewia.
Domek myśliwski z Dziewczej Góry – po przeniesieniu do Lublińca
Domek myśliwski na Krywałdzie
W 1855r. hrabia Renard sprzedaje część lasów w tym prawdopodobnie także i Solarnię oraz Dziewczą Górę Śląskiej – Spółce Leśno-Hutniczo-Górniczej „Minerwa” z siedzibą we Wrocławiu. Jednak nadal ma kontrolę nad tymi terenami – bowiem jest jej głównym udziałowcem. W tym też czasie sprzedaje zamek lubliniecki – Fryderykowi Kielmannowi. Hrabia umiera w 1874r. – zaś 6 lat później w 1880 roku jego żona sprzedaje te tereny – księciu Ottonowi Stolberg-Wernigerode z Harzu w Dolnej Saksonii (w późniejszemu wicepremierowi Prus).
Wreszcie w 1910 roku majątek nabywa kolejny zapaleniec myśliwski – hrabia Franz Hubert von Tiele (Thiele)-Winckler z Pszczyny, który jest w tym czasie właścicielem pałacu w Mosznej.
Franz Hubert von Tiele (Thiele)-Winckler
Co ciekawe – na mapach z tego okresu w Dziewczej Górze zaznaczona jest tylko gajówka (ta na samym początku przysiółka) oraz na samej wydmie wieża strażacka, po domku myśliwskim ani śladu.
Mapa z 1893r. – z zaznaczoną w lewym rogu – gajówką,
Gajówka na Dziewczej Górze – widokówka (1910-1915)
Gajówka na Dziewczej Górze – widok współczesny
W 1927r. (być może nawet kilka lat wcześniej) tereny te znów zmieniają właściciela zostaje nim: Spółka Akcyjna „Las” z siedzibą w Rudzie Śląskiej. Spółkę tą wchłonęło utworzone w 1931r. Rudzkie Gwarectwo Węglowe. W zarządach tych spółek zasiadają między innymi – Mikołaj Ballestrem (z Płaniowic), czy Ludwik Karol von Ballestrem (z Kochcic).
Spółka intensywnie wykorzystuje zasoby lasu. Na potrzeby transportu pozyskiwanego drzewa zostaje wybudowana w latach 1927-28, 18 kilometrowa leśna kolej wąskotorowa (rozstawu 600 mm) z Pawonkowa, przez poprzez parowozownię w Kośmidrach do Kokotka.
Obwieszczenie zamieszczone
w Tygodniku Powiatowym na Powiat Lubliniec w 1928r (nr 47)
Jeden z bocznych torów poprowadzony jest także do Dziewczej Góry. Siłę trakcyjną stanowiły początkowo małe parowozy opalane drewnem. Stąd przy trasie kolejki ustawiano stosy opału, zaś w pewnych odstępach zbudowane zostały studnie dla czerpania wody. W latach powojennych zastąpiono parowozy trakcja spalinową.
Parowóz i pracownicy kolejki lata 50-te
Kolejka została rozebrana w 1966r, zaś część torowiska sprzedane Papierni w Częstochowie. Jej trasa nadal nazywana jest „kolejką”.
Mapka przedstawiająca przebieg kolejki wąskotorowej
Na mapie z 1933r. (od 1931r. Spółka należy już do Rudzkiego Gwarectwa Węglowego) wreszcie pojawia się obok wieży strażniczej – domek myśliwski, zaś u podnóża wydmy wybudowana zostaje leśniczówka (być może w celu dopilnowania, by nowy „zameczek” nie podzielił losu starego).
Mapa z 1933r. – z zaznaczoną leśniczówką pod wydmą,
oraz z zabudowaniami „domku myśliwskiego”, jest także wieża strażacka
Leśniczówka w Dziewczej Górze – wybudowana u stóp wydmy,
widok współczesny 2020
Wszystko wskazuje na to, że domek myśliwski – powstaje (lub zostaje odbudowany) w okresie od 1927-1933 – ze wskazaniem na jeszcze lata 20-te, a głównym pomysłodawcą i gospodarzem „zameczku” jest graf Mikołaj Ballestrem.
Wcześniej wspominana uczennica szkoły w Solarni – Wiktoria Psyk, kończy swoją legendę takimi słowami: „Niedawno na tem samym miejscu, gdzie stał ów stary zamek postawiony został nowy zamek, ale na wzór starego”. Jej słowa mogą być potwierdzeniem tezy – że domek myśliwski – został odbudowany na wzór starego (najprawdopodobniej tego z wspominanego w 1845r).
Potwierdzeniem tego, że to Ballestrem był właścicielem (być może dzierżawił ten teren od spółki) mogą być różaneczniki, które rosną – kilkaset metrów od miejsca, gdzie stał „zameczek”, a wiadomym jest, że ten sam rodzaj krzewów – hodowany był przez jego krewnego – hrabiego Ludwika Ballestrema w Mittenwaldzie (Śródlesie). Inną poszlaką wskazującą na Ballestrema – są wspomnienia mieszkańców – zarówno Solarni (tutaj mieszkali między innymi stangret, służąca i kowal hrabiego), żony przedwojennego podleśniczego Edwarda Kretschmera – Marii Kretschmer, jak i Kośmider.
Różaneczniki na Dziewczej Górze
Zachowały się wspomnienia żony nadleśniczego Edwarda Kretschmera – Marii, w których zaznacza, że teren Dziewczej Góry obfitował w dziczyznę (jelenie, dziki), oraz cietrzewie.
W czasie II wojny światowej domek myśliwski był miejscem, gdzie gościli oficerowie niemieccy, którzy na zaproszenie Ballestrema – polowali w tutejszych lasach. Pod koniec wojny – gajowy Balon Augustyn, który zamieszkiwał w leśniczówce – pod „zameczkiem” nie wyjechał do Niemiec, gdy zbliżał się front. Został na posterunku. Niestety – wkraczający na te tereny Rosjanie uznali go za „element wrogi” i wysłali go do obozu „Zgoda” w Mysłowicach, gdzie zginął.
Widok na obóz pracy „Zgoda” w Mysłowicach
W 1945r. teren ten przejęła Dyrekcja Lasów Państwowych – Nadleśnictwo Kośmidry. „Zameczek” zaś stał się ofiarą grabieży okolicznej ludności.
Mapa z 1955r. – z zaznaczoną leśniczówką pod wydmą, oraz domkiem myśliwskim na górze
Pod koniec lat 50-tych domek myśliwski został rozebrany i przeniesiony do Parku Grunwaldzkiego w Lublińcu, gdzie początkowo mieściła się restauracja. Jednak nie cieszyła się ona popularnością wśród mieszkańców – toteż wkrótce ją zamknięto. W 1961r. powstał pomysł, by w budynku powstało Muzeum Ziemi Lublinieckiej, a dopóki nie zostaną przeprowadzone formalności prawne by w „zameczku” mieściła się Komenda Hufca Lubliniec i harcówka.
Czas mijał, a Muzeum nie powstawało. Harcerzom odmówiono. Nie udało się zrealizować także kolejnego pomysłu – by mieściła się tutaj siedziba Powiatowej Rady Łowieckiej. Za to przez kolejne dwa lata budynek pełnił funkcję tymczasowej siedziby Nadleśnictwa Lubliniec.
W latach 1961-63 siedziba Nadleśnictwa Lubliniec
Jeszcze w połowie 1963r. wydawało się, że wszystko idzie w dobrym kierunku. Realizację pomysłu Muzeum przejął zawiązany w związku ze zbliżającymi się w 1972r. obchodami 700-lecia Lublińca – Komitet, który nawet rozpoczął zbiórkę eksponatów.
Zdjęcie zameczku myśliwskiego z 1963r.
Tymczasem w lipcu 1963r. w „zameczku” otwarto Wojewódzki Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Związku Młodzieży Wiejskiej, tym samym przekreślając wcześniejsze plany utworzenia w nim Muzeum. Wokół budynku ustawiono 10 domków campingowych (w planach było kolejne 20) które mieściły od 5-6 osób.
Domki campingowe na terenie Ośrodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego ZMW w Lublińcu
Kierownikiem Ośrodka został Mirosław Fazan.
Domek myśliwski w Parku Grunwaldzkim – lata 70-te
Wkrótce w pobliżu wybudowano pawilon gospodarczy, w którym mieściła się kuchnia i stołówka.
Budujący się budynek gospodarczy – 1966r
Zaś w budynku otwarto klubo kawiarnię. Odbywały się tutaj kominki harcerskie, oraz spotkania towarzyskie z tańcami.
Domek Myśliwski w Parku Grunwaldzkim,
na zdjęciu po lewej stronie widać znaczek ZMW
W roku 1972 w wyniku kolejnej reorganizacji, na mocy Zarządzenia Nr 45 Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych z dnia 1 października 1972 r. miało miejsce łączenia nadleśnictw w większe jednostki organizacyjne. Nadleśnictwo Kośmidry włączono w całości do Nadleśnictwa Lubliniec – w tym także Solarnia i Dziewcza Góra.
Domek myśliwski – przed rozbiórką lata 80-te
W 1979r. na miejscu gdzie stał dawny drewniany – „domek myśliwski” – został postawiony zupełnie nowy – parterowy domek, który powstał staraniem Koła Łowieckiego „Żbik” Katowice. Budynek ten stoi po dziś dzień.
Budynek Koła Łowieckiego „Żbik” Katowice,
znajdujący się dokładnie w miejscu gdzie dawniej stał drewniany „domek myśliwski”
W 1996r. drewniany „zameczek”, ze względu na zły stan oraz brak funduszy na jego remont – został rozebrany i sprzedany prywatnej osobie.
Decyzją Wojewody Częstochowskiego w czerwcu 1997 roku utworzono Dom Pomocy Społecznej „Zameczek”, który mieści się w Parku Grunwaldzkim. Jeden z budynków (który został wybudowany w 1999r.), a który jest częścią DPS – wzorowany jest na „domku myśliwskim” z Dziewczej Góry, zaś sama nazwa „Zameczek” – także nawiązuje do niego.
Budynek na terenie DPS „Zameczek”,
który swoim wyglądem nawiązuje do „domku myśliwskiego”
W 2006r. z inicjatywy księdza proboszcza Lisowic Henryka Morawca i przy pomocy Koła Łowieckiego „Żbik” – stara wędzarnia, która stała przy gajówce pod wydmą – została przebudowana. Powstała piękna kapliczka poświęcona św. Hubertowi. Prace wykonywano wg projektu i pod nadzorem artysty rzeźbiarza z Knurowa – Marka Śpiewły. Jego dziełem jest też rzeźba patrona myśliwych znajdująca się w kapliczce.
Kapliczka św. Huberta na Dziewczej Górze
Na podstawie:
„Dawno temu w lesie” – Józef Tyrol
„Przyczynki do dziejów lublinieckich lasów” – Kazimierz Koszarek
http://koszecindawniej.blogspot.com
www.polskaniezwykla.pl
Wspomnienia – Eugeniusz Jurczyszyn
Materiały prywatne – Sebastian Ziółek
Wspomnienia – Maria Kretschmer
Wspomnienia – pani Balon
Materiały prywatne – Lubomir Wójcicki
Archiwum – Bartek Zbączyniak
Koleje leśne w kośmiderskich lasach – A.Koza (Ziemia Lubliniecka nr 3 2011r)
Gazeta Lubliniecka 1961-1963
Gazeta Lubliniecka – 1966r