Wodzenie niedźwiedzia, zwane też kludzeniem bera lub łażeniem z berym, praktykowane jest w wielu górnośląskich miejscowościach. Tradycja ta zachowała się także w naszym regionie. W gminach Kochanowice, Pawonków i Woźniki: ostatkowe praktyki zwane są combrem lub ostatkami, a ponadto poszczególne grupy mają swoje lokalne nazwy. W miejscowości Mochała, Hadra i Chwostek ostatkorzy nazywa się dziadami; w Kochcicach — Murzynami; w Droniowicach – przebierańcami bądź dziadami; zaś w miejscowościach: Tanina, Kochanowice, Lisów, Łagiewniki Wielkie, Zborowskie, Ostrów i Lubockie – niedźwiedziami.
Grupa zwana „Niedźwiedziami” w Lisowie
„Dziady” w Hadrze
Grupa zwana „Murzynami” w Kochcicach
Wodzenie niedźwiedzia w Babienicy
Wodzenie niedźwiedzia w Psarach
„Niedźwiedzie” w Ostrów Lubockie
„Niedźwiedzie” w Kochanowicach
W wielu miejscowościach – Bery chodzą przez cały okres karnawału, a niektóre zaczynają swój obchód już w pierwszą sobotę po święcie Trzech Króli. Nie jest to zatem zwyczaj związany jedynie z ostatkami. Jednak w naszym powiecie w miejscowościach skupionych wokół Kochanowic, obchód odbywa się we wtorek przed Popielcem; natomiast w pobliskich Psarach, Babienicy i Kamieńskich Młynach w ostatnią sobotę karnawału, choć tu również grupy prezentują się w poniedziałek lub wtorek przed Popielcem.
Przygotowania do wodzenia niedźwiedzia w Chwostku
Przygotowania do wodzenia niedźwiedzia w Łagiewnikach Wielkich
Przygotowanie niedźwiedzia w Lisowie
Lokalna społeczność informowana jest o tym wydarzeniu za pomocą plakatów i ogłoszeń, a coraz częściej stron internetowych. W przypadku, gdy teren jest rozległy, a domy znacznie oddalone od siebie, przebierańcy w celu sprawniejszego przemieszczania się korzystają z przyczepy rolniczej lub ciągniętej przez traktor, przystrojonej klatki do przewozu zwierząt, zwanej – klotą.
Traktor z klotą i przebierańcami w Kochanowicach
Traktor z przebierańcami w Taninie
Przebierańcy w klocie we Chwostku
Przebierańcy z Lisowa
Współczesne grupy składają się zarówno z samych mężczyzn, jak również z kobiet i dzieci, a ich skład waha się od kilku do kilkunastu osób. Przebierańcom towarzyszą muzycy. W zależności od miejscowości jest to kilkuosobowa grupa lub jeden akordeonista. Niekiedy rolę muzyka zastępuje magnetofon.
Akordeonista w Kochcicach
Akordeonista w Kochanowicach
W większości grup diabły lub kominiarze obficie smarują napotkane osoby mazidłem na bazie sadzy i tłuszczu.
Dziewczyny wysmarowane przez przebierańców w Mochale
W Droniowicach, Chwostku, Hadrze ostatkorze wykonują napisy, np.: „Comber” — kredą i sadzą na drzwiach wejściowych, furtkach, a nawet samochodach.
Wypisywanie na drzwiach przez wodzących
– napisu przypominającego o wydarzeniu w Chwostku
We wszystkich grupach kluczową postacią jest niedźwiedź — ber. Jego strój coraz rzadziej wykonany jest ze słomy, choć nie ma pewności, iż pierwotnie we wszystkich miejscowościach funkcjonował słomiany kostium. Słomianego bera można zaobserwować jw naszych okolicach w: Chwostku i Kochanowicach
Ber w Taninie
Niedźwiedź w Mochale
Ber w Droniowicach
Niedźwiedź w Chwostku
Ber w Kochanowicach
W wielu miejscowościach tylko niektóre fragmenty stroju wykonane są ze słomy. Często związane zawsze jest z ciężarem takiego pełnego słomianego stroju, dlatego też najczęściej ze słomy wykonane są nogi. Grupy przemieszczają się od domu do domu, czyniąc wiele hałasu i wesołego zamieszania. Zwyczajowo gospodyni lub gospodarz winni zatańczyć z niedźwiedziem, co ma zapewnić szczęście i dostatek. Dodatkowy zwyczaj to skubnięcie odrobiny słomy z cielska Niedźwiedzia i umieszczenie jej latem w kapuście aby urosła ona tak wielka jak niedźwiedzi łeb. Słomę wsuwa się również w posłanie pod gęsi, by lepiej się chowały.
Taniec z gospodynią w Lisowie
Rozsypywanie słomy – na szczęście w Kamieńskich Młynach
Przebierańcy zatrzymują samochód
Uczestnicy obchodu są niejednokrotnie goszczeni i otrzymują w podziękowaniu słodycze, jedzenie, alkohol oraz pieniądze, przeznaczane często na cele społeczne oraz zorganizowanie wieczornej zabawy tanecznej. Podczas wielu z nich dokonuje się „sąd” nad niedźwiedziem, obwinianym o wszelkie zło, które wydarzyło się w miejscowości w ostatnim roku. W Chwostku po zakończonym obchodzie pali się słomiany kostium. W niektórych miejscowościach uczestnicy obchodu przyrządzają z zebranych jaj jajecznicę — smażonkę.
Ostatki w Kochcicach
Podczas wieczornej imprezy ostatkowej we wtorek, panie wyłapują podczas tańca panów i udają, że im golą brody różnymi bezpiecznymi dla nich narzędziami, a panowie płacą za taką usługę.
„Golenie brody” – w Chwostku
{youtube}3eb_ZswG3bw{/youtube}
Wodzenie niedźwiedzia w Zborowskiem
Warto zerknąć także na stronę prowadzoną przez pana Witolda Segetha, który fantastycznie opracował historię wodzenia „Niedźwiedzia” w Zborowskiem. Zapraszam.
Kliknij na zdjęcie by przejść na stronę
Na podstawie:
http://mapaobrzedowa.pl/
Instytut im. Wojciecha Korfantego w Katowicach
Zdjęcia:
Robert Garstka