Maksymilian Jan Marszałek

Warto tutaj zwrócić uwagę na imię jakie pojawia się w cytowanym dokumencie – przy nazwisku Marszałka, a mianowicie Milan. Wszystko wskazuje na to, że Maksymilian Marszałek w czasie służby wojskowej w Legionach zaczął używać zdrobnienia imienia – Milan. Ta maniera weszła mu w krew, zresztą także w oficjalnych dokumentach występował pod tym imieniem. Mimo, że na Akcie Ślubu z 1917r. znajduje się informacja o jego obu imionach – Maksymilian Jan, Marszałek podpisuje się Milan.

Fragment Aktu Ślubu – Maksymiliana Jana Marszałka z Alicją Antoniną Lewicką

Podpis Marszałka – pierwszy z góry pod Aktem Ślubu – Milan Marszałek

Nawet jako dowódca 74 pułku piechoty używał pieczątki –  Milan Marszałek. W spisach oficerów z lat 1923, 28 i 32 – zdrobnienie – Milan z niewiadomych przyczyn zastąpiło jego drugie imię – czyli Jana. Ta dziwna sytuacja trwała, aż do roku 1935, kiedy to Marszałek został zmuszony do sprostowania tej sytuacji – co miało miejsce w Dzienniku Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 1 czerwca 1935r.

Sprostowanie, które ukazało się w 
Dzienniku Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 1 czerwca 1935 r.
dotyczące drugiego imienia Marszałka

Od tego czasu imię Milan, nie pojawia się już w dokumentacji.

Maksymilian Marszałek – tutaj podpisany jako Milan Marszałek,
i krzyż Virtuti Militari, który otrzymał za swoją postawę pod Kostiuchnówką

W listopadzie 1916r. Maksymilian Marszałek zostaje przeniesiony do Krajowego Inspektoratu Zaciągu i do lipca 1917r. kieruje pracami Głównego Urzędu Zaciągu w Łukowie (podlega mu wówczas między innymi Eugeniusz Kwiatkowski, późniejszy minister skarbu w II RP). W Łukowie, a chyba konkretniej w dworze w Ławkach, poznaje Alicję Antoninę Lewicką, córkę Stanisława Adama Lewickiego (działacza społecznego i niepodległościowego).

Pieczątka i stempel, Głównego Urzędu Zaciągu do Wojska Polskiego w Łukowie,
którego pracami kieruje do 1917r. Maksymilian Marszałek

Musiała to być miłość od pierwszego wejrzenia, bowiem już 17 listopada 1917r. w Łukowie  – Maksymilian Jan Marszałek żeni się z Alicją Lewicką.

Dworek Lewickich, gdzie urodziła się i mieszkała
przyszła żona Maksymiliana Marszałka Alicja Lewicka
(zdjęcie ze zbiorów pana Zenona Borkowskiego)

W lipcu 1917r. dochodzi do tzw. kryzysu przysięgowego. Część żołnierzy Legionów wraz z Józefem Piłsudskim odmawia złożenia przysięgi na wierność Królestwu Polskiemu i na dotrzymanie braterstwa broni wojskom Niemiec i Austro-Węgier. Maksymilian Marszałek podobnie jak jego szef – Władysław Sikorski ma inną wizję walki o Niepodległość Polski. Składa przysięgę i  zostaje członkiem komendy uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego (20 września 1917 do 15 lutego 1918r). Następnie dowodzi kampanią 1 pułku piechoty Polskiego Korpusu Posiłkowego zwanego też „Polnische Wehrmacht”, a 15 października 1918r. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego awansuje go na kapitana piechoty.

22 października 1918r. Maksymilian Marszałek został mianowany dowódcą kompanii w Szkole Żandarmerii Polowej w Warszawie, a 2 listopada tego roku wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy szkoły. Funkcję tą pełni do 12 lutego 1920r. kiedy to zostaje przeniesiony do batalionu zapasowego 36 pułku piechoty na stanowisko jego dowódcy i wysłany wraz z pułkiem na front. Od 1 kwietnia do 26 czerwca od 16 czerwca dowodzi 132 pułkiem piechoty. Następnie do 16 lipca IV jest dowódcą baonu marszowego 42 pułku piechoty. 15 lipca 1920r. został awansowany na stopień majora.

Z 18 na 19 lipca 1920r. powstaje alarmowy samodzielny IV batalion 157 pułku piechoty. Jego dowództwo zostaje powierzone Maksymilianowi Marszałkowi. Batalion zostaje wysłany na front 19 sierpnia. Po zakończeniu działań wojennych w październiku 1920r. w Osowej Górze pod Bydgoszczą IV batalion zostaje wcielony do odtwarzającego się po ciężkich walkach 159 Pułku Piechoty Wielkopolskiej. 21 października 1920r. dowódcą odtworzonego 159 pp zostaje major Maksymilian Marszałek. W marcu 1921r. kiedy pułk stacjonuje w Odolanowie, 159 pp – zostaje przemianowany na 74 pułk piechoty.

14 maja 1922r. na poligonie w Biedrusku – Maksymilian Marszałek przyjmuje od Marszałka Józefa Piłsudskiego – za pośrednictwem Maksymiliana Rzeźniczka, ufundowany przez mieszkańców Lublińca – sztandar pułku.

Biedrusk 1922, przekazanie sztandaru
przez przedstawicieli miasta Lublińca dowództwu 74 pułku piechoty,
być może oficer stojący centralnie, naprzeciwko ks. Szymały – to Maksymilian Marszałek

Pułk wraz ze swoim dowódcą  – 26 czerwca 1922r. wkracza do Lublińca i stacjonować będzie tam, aż do wybuchu II wojny światowej.

Wkroczenie do Lublińca 74 pułku piechoty – 26 czerwca 1922r.

Maksymilian Marszałek (w stopniu majora) siedzi drugi od lewej,
podczas mszy polowej – 26 sierpnia 1922r. w Lublińcu,
podczas wizyty Józefa Piłsudskiego

31 marca 1924 prezydent RP nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z dnia 1 lipca 1923.

Stabilizuje się sytuacja rodzinna Marszałków. Wreszcie mają trochę więcej czasu dla siebie. Toteż, jest czas by pomyśleć o dzieciach. I tak w grudniu 1925r. na świat przychodzi pierwsza córka państwa Marszałków – Ewa Wacława, zaś w dwa lata później (także w grudniu 1927r) druga córka Teresa.

Powiatowy Komitet Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego
na powiat lubliniecki, z samego przodu – płk. Maksymilian Marszałek (1931r.)

W 1937r. Maksymilian Marszałek został przeniesiony do Warszawy do Dowództwa Okręgu Korpusu nr I na stanowisko Dowódcy Obrony Przeciwlotniczej. Wydaje się, że funkcję tą pełnił tylko do wybuchu II wojny światowej (nie ma jednak pewności).

O tym co działo się z Maksymilianem Marszałkiem podczas wojny obronnej 1939r. oficjalnie nie wiadomo. Jednak światło na ten czas może rzucić niedawno wydana książka Tadeusza Mariana Areckiego „Piekielne lata”. Jej autor to syn Józefa Areckiego, który w latach 1925-1933 był dyrektorem Wyższej Szkoły Miasta Lublińca (później Gimnazjum Państwowego im. Adama Mickiewicza).

Wspomnienia Tadeusza Areckiego, 
w których pojawia się postać Maksymiliana Marszałka

Rodzina Areckich przyjaźniła się z Marszałkami, szczególnie zaś obie panie – Alicja i Stefania. Dlatego może nie dziwić fakt, że pewnego październikowego wieczoru 1939r. w domu Areckich w Krynicy-Zdroju spotkali się Henryk Cyran (syn dyrektora lublinieckiego szpitala psychiatrycznego Emila Cyrana), pułkownik Franciszek Żak (od 1935r oficer 74 Górnośląskiego Pułku Piechoty, także przyjaciel rodziny Areckich, także Legionista) i Maksymilian Marszałek. Podczas tego spotkania Maksymilian Marszałek wspomina wrześniowy szlak bojowy (na kartach książki rzecz jasna). Ze wspomnień Areckiego można wysnuć wniosek, że Maksymilian Marszałek został skierowany do tworzonego naprędce 156 rezerwowego pułku piechoty, który 6 września znalazł się pozycji obronnej pod Wiśniową. Nie da się także ustalić jaką funkcję pełnił w pułku. Być może przypisany albo do dowództwa pułku lub do I batalionu, który działał wraz z pododdziałami pułkowymi i przydzielonymi mu: III batalionem 2 Pułku Strzelców Podhalańskich i III batalionem 5 Pułku Strzelców Podhalańskich. Gdzieś w okolicach Bochni z powodu braku amunicji i odcięcia od dowództwa, rozpuszcza podległych mu żołnierzy i przebija się już jako cywil w kierunku na Tarnów i dalej aż do Sanu. Po wkroczeniu Sowietów przekrada się do Lwowa. Tam zastaje zniszczony dom rodzinny i być może dowiaduje się o śmierci siostry. Z Lwowa trafia do Krynicy, gdzie zamierza przekroczyć granicę. Ze wspomnień Tadeusza Areckiego wynika, że młody przewodnik – Arecki, przeprowadza zarówno Cyrana jak i Marszałka przez górską zieloną granicę na Słowację. Wszystko wskazuje też na to, że ze Słowacji oboje, czyli Henryk Cyran i Maksymilian Marszałek zawrócili (Cyran będzie działał w podkrakowskim AK, aresztowany trafi najpierw do KL Auschwitz, a następnie do Buchenwaldu, a w 1945r. do Ravensbruk, jednak uda mu się przeżyć obozy i wyemigruje do Australii). Dlaczego zawrócili, tego trudno się domyślić, być może granica była dobrze strzeżona i bali się aresztowania. Być może zmienili pomysł na dalszą walkę z Niemcami. 

Henryk Cyran – nr 35697 więzień KL Auschwitz, 
podobnie jak Tadeusz Arecki napisał książkę o swoim pobycie w obozie

Najprawdopodobniej został zaaresztowany jako cywil w 1940r. w obwodzie Stanisławowskim przez władze Sowieckie. Według wspomnień córki Ewy, był więziony przez Rosjan przez dwa lata, podczas których, być może symulował demencję (zanik pamięci). 

Po zawarciu, 15 sierpnia 1941r. układu Majski-Sikorski z więzienia został zwolniony także Maksymilian Marszałek, któremu udało się dotrzeć do Tatiszczewa, gdzie tworzyła się 5 Wileńska Dywizja Piechoty. Tam 21 listopada 1941r. 53 letni Maksymilian Marszałek został mianowany zastępcą dowódcy tej jednostki (dowodził nią wówczas gen. bryg. Mieczysław Boruta-Spiechowicz). Miesiąc później, Marszałek spotkał się z Władysławem Sikorskim, który wizytował Dywizję i być może któremu zawdzięczał pełnioną funkcję. W lutym 1942r. wraz z Dywizją wyruszył do Kirgizji do Dżałał-Abad.

Zastępcą dowódcy Wileńskiej Dywizji Piechoty był do 23 listopada 1942r. kiedy to miała miejsce jego reorganizacja. Jaki był kolejny przydział Marszałka – tego na razie nie udało mi się ustalić. Wiadomo, że był dowódcą Rejonu Terytorialnego Palestyna Jednostek Wojskowych na Środkowym Wschodzie (Zmysł organizacyjny, za który był chwalony w czasie służby w 74 Gpp – niewątpliwie wpływał na funkcje, które mu powierzano). W Palestynie doczekał końca wojny. 

Po zakończeniu działań wojennych, udaje mu się za pomocą Czerwonego Krzyża, odnaleźć obie córki w Stalagu VIC Oberlangen i sprowadzić je do Palestyny. Tutaj widzą się po raz pierwszy od sierpnia 1939r. Warto wspomnieć w tym miejscu, dlaczego córki Marszałka znalazły się w Stalagu w Oberlangen. Otóż obie jako harcerki wzięły czynny udział w Powstaniu Warszawskim jako sanitariuszki, służąc między innymi w 4 kompanii „Harcerskiej” batalionu „Gustaw”.

12 kwietnia 1945 roku 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka
wyzwoliła obóz jeniecki dla kobiet w niemieckim Oberlangen.
Od końca 1944 roku przebywały tu Polki walczące w Powstaniu Warszawskim

W 1946r. Maksymilian Marszałek poprzez Francję dociera do Szkocji, gdzie służy w dowództwie I Korpusu Polskiego, aż do demobilizacji Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w 1947r. Następnie emigruje do Kanady.

W Kanadzie zamieszka także jego córka Teresa wraz z mężem (oficerem wojskowym, ekonomistą) Zbigniewem Fallenbuchlem, oraz żona Alicja Marszałek, której udało się wydostać z kraju w latach 60-tych (zmarła w 1984r). Nie wróciła do Polski także druga córka Maksymiliana – Ewa, która wyszła za mąż za poznanego w Palestynie Bennetta i do końca życia mieszkała wraz z nim w Wielkiej Brytanii.

Płyty nagrobne żony i córki Marksymiliana Marszałka.

Maksymilian Jan Marszałek umiera w wieku 82 lat w miejscowości Windsor (stan Ontario) 11 sierpnia 1970r. i został pochowany na cmentarzu Heavenly Rest Cemetery w Windsorze.

Za zasługi dla Ojczyzny i swoją postawę Maksymilian Jan Marszałek został odznaczony:
Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari nr 6325 – 17 maja 1922
Krzyżem Walecznych – dwukrotnie (w jednym z opracowań 4 krotnie) – 1922
Krzyżem Niepodległości – 29 grudnia 1933
Złotym Krzyżem Zasługi – 19 marca 1937r.
Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921
Medalem 10-lecia Odzyskania Niepodległości
Medalem Pro Ecclesia et Pontifice
Brytyjskim Medalem War Medal 1939–1945
Krzyż Pamiątkowy 6 pułku piechoty Legionów Polskich