W grudniu 2024 roku w Lubitece swój wykład na temat przeróżnych śląskich zwyczajów miał etnolog, pan Aleksander Lysko. Pośród wielu innych, o których wówczas opowiadał, wyróżnia się jeden. Jest wyjątkowy, bo nie ma go w żadnym innym miejscu Śląska, a nawet całego świata i co ważne nadal jest praktykowany.
Źródło: https://mapaobrzedowa.pl/
W Borkach Małych zakończenie uroczystości Wielkiego Tygodnia nie rozpoczyna się tak, jak wszędzie niedzielną mszą rezurekcyjną, a już o godzinie 3 nad ranem.
Nocny obchód pól w Borkach Małych. Źródło: https://mapaobrzedowa.pl/
Same przygotowania trwają jednak co najmniej przez cały Wielki Post, kiedy to 12 młodych mężczyzn – koniecznie kawalerów, rozpoczyna zbieranie wydmuszek kurzych jaj. Następnie już w Wielkim Tygodniu spotykają się, aby uzbierane wydmuszki nawlec na sznurek, a następnie powiązać je według przygotowanego wcześniej projektu, tworząc Bramę Wielkanocną.
Przygotowania do Wielkanocy w Borkach Małych. Źródło: https://mapaobrzedowa.pl/
Brama każdego roku wygląda inaczej i ma nawiązywać do świąt Wielkiej Nocy. Zawsze motywem jest jakiś symbol. W poprzednich latach był na przykład kielich, krzyż, baranek lub koszyczek wielkanocny, a nawet krowa z napisem „Alleluja”.
Źródło: https://mapaobrzedowa.pl/
Brama wisi potem przez cały rok w centrum wsi na ulicy Brodackiego.
Brama Wielkanocna na ul. Brodackiego. Źródło: https://mapaobrzedowa.pl/
Tworzy ją zwykle od kilkuset do nawet kilku tysięcy wydmuszek i jest stawiana późnym wieczorem w Wielką Sobotę.
Źródło: https://mapaobrzedowa.pl/
Później obrzędnicy wracają do remizy, gdzie wspólnie spożywają zrobioną przez siebie jajecznicę, ponoć ze 120 jaj. Jednak tym najważniejszym elementem całego obrzędu jest nocny obchód pól, rozpoczynający się jeszcze przed wschodem słońca.
Źródło: https://www.dladziedzictwa.org/
Ma to zapewnić ochronę i urodzaj. Biesiadnicy podążają więc do kościoła, skąd zabierają szarfy, chorągwie oraz figurę Chrystusa Zmartwychwstałego. Niesie ją mężczyzna, który w danym roku lub najbliższym czasie ma się ożenić.
Źródło: https://www.dladziedzictwa.org/
12 kawalerów, których liczba nawiązuje do 12 apostołów, wyrusza w drogę z modlitwą, śpiewając pieśni kościelne. Echo niesie daleko, tak, że ludzie wychodzą z domów, żeby tego posłuchać. Śpiew 12 mężczyzn w środku nocy na pewno robi wrażenie, a wiara w modlitwę podobno działa.
Źródło: https://mapaobrzedowa.pl/
Niektórzy pamiętają jeszcze, że kiedyś jeden z rolników nie życzył sobie by „Krzyżoki” przeszli przez jego pole. Potem, na skutek gradobicia, które przeszło tylko nad tym miejscem, miał tak marne plony, że w roku następnym nie robił już żadnych trudności.
Źródło: https://www.dladziedzictwa.org/
Gdy procesja skończy obchodzić pola, każdy wraca do domu, przebiera się i tak, jak wszyscy uczestniczy w rezurekcji w kościele Wniebowzięcia NMP o godzinie 6:00.
Kościół Wniebowzięcia NMP w obiektywie Andrzeja Rataja
Tam podczas jeszcze jednej procesji z orkiestrą i śpiewem wraz z pozostałymi parafianami, trzy razy obchodzony jest miejscowy cmentarz. Nikt nie pamięta, od kiedy te obrzędy są praktykowane w Borkach Małych. Najstarsi mieszkańcy twierdzą, że co najmniej od przełomu XIX i XX wieku, także w czasie wojny. Wyjątkowym odstępstwem było wtedy zastąpienie kawalerów, przez żonatych mężczyzn, gdyż ci pierwsi ruszyli na front.
Źródło: https://www.dladziedzictwa.org/
Dla obecnych mieszkańców Borek potrzeba kultywowania tradycji jest oczywista i jak mówią: tak robili ich dziadkowie, ojcowie, więc i oni, będą przekazywać ją swoim synom.
Źródło: https://www.dladziedzictwa.org/
Krzyżoki są unikatową tradycją, kultywowaną wyłącznie w Borkach Małych. Na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego zwyczaj ten figuruje od 4 marca 2020 roku.
Źródło: https://www.dladziedzictwa.org/
Na podstawie:
https://mapaobrzedowa.pl/mapa/brama-wielkanocna/
https://www.facebook.com/krzyzoki/
https://www.facebook.com/instytutkorfantego
https://www.dladziedzictwa.org/2020/03/11/boreckie-krzyzoki-z-brama-wielkanocna-na-krajowej-liscie-niematerialnego-dziedzictwa-kulturowego/
https://radio.opole.pl/100,568613,krzyzoki-w-borkach-malych-gotowe-jest-brama-z-wy
https://olesno.pl/9905/dwa-zwyczaje-z-gminy-olesno-na-krajowej-liscie-niematerialnego-dziedzictwa-kulturowego.html